اسماعیل یغمایی هنگامی سرپرست کاوش دژ پرتغالی‌های قشم شد که تک‌وتنها بود و دست‌هایش خالی.
او در گرمای طاقت‌فرساُ شرجی و نفس‌بر قشم، توانست از دل این دژ ویران داده‌هایی به دست آورد که روشن‌گر دوره‌ی غبارآلود و تاریک تاریخ است؛ آغاز دوره‌ی استعمار جهانی.
با وجود این دشواری‌ها و تنگناها، این باستان‌شناس با کلنگش وجب به وجب این دژ را به بهترین شیوه‌ی علمی کاوید و این نبود جز دلبستگی بی‌اندازه‌اش به تاریخ ایران.
کتاب دژ استعمار بر پایه‌ی دو فصل کاوش باستان‌شناسی، اطلاعات نادری از دژ پرتغالی‌ها برای ما و نسل‌های آینده به جا گذاشته که دیگر یافتن آن‌ها امکان‌پذیر نیست چرا که بسیاری از این داده‌ها به دلیل نبود مراقبت‌های لازم و حفاظت‌های فیزیکی و کوتاهی مسئولان میراث‌فرهنگی از دست رفته است.
این روزها که بسیاری از مردم راهی قشم می‌شوند تا یکی از بزرگترین ژئوپارک‌های دنیا را ببینند، دژ استعمار بی‌شک یکی از مقاصد گردشگری آن‌هاست. آگاهی داشتن از لایه‌های پنهانی این دژ می‌تواند ما را به دنیای گذشتگان ببرد؛ زمانی‌که استعمارگران اروپایی از راه دریا به سرزمین‌های شرق هجوم آوردند و با جنگ‌های خونین و کشتارهای بی‌رحمانه به پرپا کردن دژها و قلعه‌ها پرداخته و گنج‌های نایاب این سرزمین‌ها را به غارت بردند.
کتاب دژ استعمار اینک پس از گذشت نزدیک ۲۰ سال با تلاش این باستان‌شناس سخت‌کوش به نتیجه رسیده و انتشارات دادکین مفتخر است که این کتاب را منتشر می‌کند.
تدوین: نسرین حسینی
با تشکر از علی جانب‌الهی
